Onderzoekers en masterstudenten die in Nederland willen werken met kennis of technologie die gevoelig is voor de nationale veiligheid, zal de overheid eerst screenen. Dit staat in het nieuwe wetsvoorstel screening kennisveiligheid, dat ter internetconsultatie is aangeboden.
Het voorstel komt voort uit het regeerakkoord van het kabinet-Schoof. Minister Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap dient het voorstel in. Hij doet dit samen met minister Van Weel van Justitie en Veiligheid. En tevens met instemming van minister Beljaarts van Economische Zaken.
Open karakter wetenschap behouden
Volgens Bruins is bescherming van kennis noodzakelijk. “Kennis is macht, en dus moeten we die beschermen.” Hij stelt dat het essentieel is om mensen die toegang willen tot cruciale kennis zorgvuldig te screenen. “Zo voorkomen we dat gevoelige informatie in verkeerde handen valt.” Bruins benadrukt dat hij de procedure in nauwe samenwerking met kennisinstellingen uitvoert. Dit om zowel de veiligheid te versterken als het open, internationale karakter van de Nederlandse wetenschap te behouden. Dat laatste noemt hij cruciaal.
Internationale samenwerking moet mogelijk blijven
Het wetsvoorstel beschrijft welke kennis- en technologiegebieden risico’s met zich meebrengen voor de nationale veiligheid. Het gaat onder andere om kunstmatige intelligentie, nucleaire technologie, kwantumtechnologie, biotechnologie en microchips, maar ook om andere technologieën die voor militaire doeleinden gebruikt kunnen worden.
Universiteiten, hogescholen en andere onderzoeksinstellingen zoals TNO moeten straks zelf in kaart brengen waar binnen hun organisatie met zulke kennis gewerkt wordt. Dat verschilt per instelling en zelfs per project of laboratorium. Op deze manier wordt voorkomen dat er onnodige screenings plaatsvinden. Bruins: “Internationale samenwerking tussen wetenschappers blijft van groot belang en moet mogelijk blijven.”
Zodra de wet van kracht is, moet elke nieuwe onderzoeker of (master)-student die wil werken met sensitieve kennis eerst een screening ondergaan. Die screening is een risico-inschatting op maat. De screenings worden uitgevoerd door Justis, de screeningsautoriteit van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Justis bekijkt momenteel in een uitvoeringstoets of zij deze taak op zich kan nemen en wat daarvoor nodig is. De verwachting is dat er jaarlijks zo’n achtduizend screenings zullen plaatsvinden. Het kabinet benadrukt dat de uitvoerbaarheid van de wet van groot belang is.
Buitenlandse mogendheden azen op kennis
Hoewel kennisinstellingen de afgelopen jaren al extra maatregelen nemen om hun kennis te beschermen en internationale samenwerking kritischer bekijken, blijkt dat onvoldoende. Minister Van Weel stelt dat buitenlandse mogendheden steeds actiever op zoek zijn naar Nederlandse technologische kennis, bijvoorbeeld om wapensystemen te verbeteren of geopolitieke macht te versterken. Volgens hem gebeurt dit ook via onderzoekers en studenten die naar Nederland komen of onder druk worden gezet om informatie te delen. “Daarom is het noodzakelijk om eerst goed te kijken wie toegang krijgt tot de meest gevoelige kennis en technologie. Op die manier worden kennisinstellingen weerbaarder tegen externe dreigingen.” In de huidige geopolitieke context vindt Bruins dat van groot belang.
De internetconsultatie geeft betrokken partijen de mogelijkheid om hun mening over het wetsvoorstel te geven, zodat het verder kan worden aangescherpt. Vervolgens wordt het voorstel voorgelegd aan de Raad van State en daarna behandeld in het parlement. Het kabinet hoopt dat de wet medio 2027 in werking treedt, mits deze uitvoerbaar blijkt.