De ambitieuze plannen om ASML en de Nederlandse chipindustrie te laten groeien komen in de knel door trage besluitvorming, netcongestie en stikstofregels. Het miljardenpakket ‘Operatie Beethoven’ loopt tegen fundamentele obstakels aan, terwijl de internationale concurrentie niet stilzit. Volgens Eindhovens burgemeester Jeroen Dijsselbloem is de situatie urgent en kan uitstel grote gevolgen hebben voor de regionale techsector.
De regio Eindhoven staat voor een cruciale uitdaging. Het in 2024 opgestelde reddingsplan van 2,5 miljard euro om ASML en de hele chipsector in Nederland te verankeren, dreigt vast te lopen in een moeras van procedures en praktische beperkingen. De alarmbel wordt geluid door diverse betrokkenen, waaronder burgemeester Jeroen Dijsselbloem tegenover De Telegraaf.
Stikstof als ‘showstopper’
“We kunnen niet afwachten tot dit kabinet valt of tot er misschien over een paar jaar een oplossing komt”, zegt Dijsselbloem over de stikstofproblematiek. Hij verzet zich tegen het “ontkennen of wegpraten” van de problemen.
Giovanni Wouters, secretaris-directeur van de Metropoolregio Eindhoven, bevestigt dat stikstof een “absolute showstopper” kan worden. Hij concludeert: “Uiteindelijk is het Rijk aan zet om dit probleem fundamenteel aan te pakken.” Zoniet, dan vallen alle plannen volgens hem stil.
De problematiek heeft verschijnselen die sterk overeenkomen met de lopende strubbelingen in andere sectoren. Zo dreigt het stikstofprobleem de gehele ASML-groeistrategie lam te leggen, waardoor het bedrijf langzamerhand genoodzaakt is om alternatieve oplossingen te verzinnen. Die alternatieven bevinden zich buiten Nederland.
Stroomnet kan vraag niet aan
Een ander herkenbaar probleem is de netcongestie. ASML en andere bedrijven lopen tegen een overvol stroomnet aan bij uitbreidingsplannen. De gemeenteraad van Eindhoven gaf in juni 2024 groen licht voor de ontwikkeling van de Brainport Industries Campus (BIC) bij Eindhoven Airport, die ruimte moet bieden aan zo’n 20.000 extra banen. Maar de benodigde elektriciteitsinfrastructuur ontbreekt.
Dit, zoals Wouters vertelt aan de Telegraaf, resulteert in een enorme opgave. Er zouden in zes jaar tijd 116 nieuwe middenspanningsstations nodig zijn, waar lokale burgers niets van moeten weten.
De gemeenteraad van Eindhoven uitte eerder al zorgen over de uitbreidingsplannen van ASML. Sommige raadsleden vonden het problematisch dat ze eerst ‘ja’ moesten zeggen terwijl de gevolgen voor de leefbaarheid van de gemeente nog niet duidelijk waren.
Woningtekort belemmert groei
Ook woningnood komt hier om de hoek kijken. Wouters benoemt dat er 60.000 woningen vóór 2030 nodig zijn, waarvan 17.000 rechtstreeks uit Project Beethoven. De huidige trend laat zien dat er slechts de helft van het beoogde woningaantal wordt gerealiseerd.
ASML probeert zelf ook bij te dragen. Het bedrijf investeerde eerder al in de bouw van goedkope woningen in de regio, zonder winstoogmerk en niet bedoeld voor eigen personeel. Deze aanpak helpt projectontwikkelaars om betaalbare woningen te realiseren, wat de druk op de regionale woningmarkt moet verlichten.
ASML-afhankelijkheid
ASML is door de perikelen onverminderd nerveus, hoewel CEO Christophe Fouquet minder uitgesproken in de media is dan zijn voorganger Peter Wennink. Van een volledig vertrek uit Nederland lijkt geen sprake, maar de groeikansen kunnen wel elders worden benut.
Ook verliest ASML potentiële werknemers aan partijen als de Taiwanese chipreus TSMC. Dit komt mede door een afgenomen aanwas aan internationale studenten. Nederland heeft dus te concurreren met landen als de VS, Duitsland en Zuid-Korea, vertelt bestuursvoorzitter van de TU Eindhoven Robert-Jan Smits.
Als internationale monopolist in een kritieke industrie is de waarde van ASML voor Nederland maar moeilijk in een exact cijfer uit te drukken. Zonder de chipmachinebouwer kunnen fabrikanten als TSMC, Samsung en Intel Foundry niet meedingen om de meest geavanceerde processoren ter wereld. Met de introductie van High-NA EUV-lithografie, de technologie achter de meest precieze chipfabricage die momenteel mogelijk is, is alweer een nieuwe wapenwedloop ontstaan. Mocht ASML haar Nederlandse aard dus verliezen, dan is Nederland haar meest waardevolle bedrijf kwijt, financieel of niet.
Lees ook: Hoe ASML de spil van de chipwereld werd